O pierwszej armacie w Pyzdrach
Jak co roku – tradycyjnie wspominamy wydarzenie, które utrwaliło się w dziejach wojskowości jako pierwsze użycie broni palnej w Polsce.
Wiemy, kiedy ona została użyta i że w dniu 18 stycznia 1383 r. „zaraz po wzięciu Pyzdr (…) ziemianie (…) i odeszli do miasta Kalisza...” Nie wiemy jednak jak naprawdę wyglądała ta broń użyta w szturmie na miasto. Broń palna w tym czasie miała już różne kształty i wielkość. Te pierwsze odlewane były przez ludwisarzy lub wykonane przez kowali, którzy - podobnie jak bednarze beczki, skuwali ze sobą żelazne płaskowniki i wzmacniali je obręczami.
Niewątpliwie opis z Kroniki Janka z Czarnkowa pozwala na stwierdzenie, że armata użyta w Pyzdrach była odlana ze spiżu. Najstarszym, a zarazem najmniejszym okazem ręcznej broni palnej w Polsce jest zabytek odnaleziony w Kaliszu. Broń ta odlana z brązu jest niewielka o długości 5,7 cm i kalibrze 1,3 cm. Pochodzi ona z końca XIV w. Broń ta, o podobnej wielkości raczej nie wyrzuciłaby kamienia z tak wielką siłą aby przebić podwójne wrota i do tego jeszcze zabić człowieka jak to miało miejsce w Pyzdrach. Musiała być jednak znacznie większa w rodzaju tej jaką możemy zobaczyć na zamku w Malborku. Prezentowana tam na wystawie, bombarda odlana została jeszcze przed 1410 rokiem, a odnaleziona w ruinach zamku krzyżackiego w Kurzętniku. Jest to niewielkie działko o masie ponad 40 kg i długości ok. 50 cm, które pochodzi z podobnego czasu jak wspomniana piszczel z Kalisza i jest też najstarszym zabytkiem broni palnej w Polsce.
Ilustracja pochodząca z końca XIV w. pokazuje nam jak wyglądało zdobywanie miasta i zamku w tym czasie. Wyobraźmy sobie, że tak to wyglądało w Pyzdrach. Widzimy tu miasto jak i zamek oraz szturmujących rycerzy, którzy używają zarówno bombardy jak i też broni ręcznej – piszczeli.
Zdjęcia zaczerpnięte są ze stron internetowych Muzeum w Malborku, Urzędu Gminy w Kurzętniku oraz publikacji; Piotr Strzyż (2011): Średniowieczna broń palna w Polsce.
/R. Michał Czerniak/
