"A niechaj narodowe wżdy postronni znają , iż Pyzdry nie Pipidówka, swą historię mają"
Pyzdry należą do najstarszych grodów i miast na prastarych ziemiach polskich. Na podstawie źródeł historycznych i wniosków naukowych można śmiało stwierdzić, że początki miasta Pyzdr, a względnie pyzdrskiej osady i grodu, sięgają przedhistorycznych czyli prasłowiańskich czasów.
Już w zaraniu państwa polskiego, za pierwszych historycznych Piastów, Pyzdry były siedzibą wielkiego i rozległego powiatu i zaliczone były do czterech największych i najważniejszych miast Wielkopolski i do głównych ośrodków życia religijnego w diecezji poznańskiej. W ciągu następnych wieków, a szczególnie w wiekach średnich, miasto cieszyło się wielką zamożnością i znaczeniem, odgrywając niejednokrotnie niezwykle ważną rolę w politycznym rozwoju nie tylko Wielkopolski, ale i całego państwa polskiego. Tu odbywano różne zjazdy książąt i królów, wydawano akta królewskie, sprawowano najwyższe sądy, zakładano związki miast, zwoływano wiece rycerstwa i szlachty, zawiązywano konfederacje - polityczne a nawet biskupów konsekrowano.
Pyzdry bardzo też wcześnie otrzymały prawo niemieckie. Pierwsi książęta i królowie polscy doskonale rozumieli, jak ważne strategicznie i handlowe znaczenie miały Pyzdry dla młodego państwa polskiego i szczególną opieką otaczali miasto, starając się o jego rozwój i obronę. Toteż od wczesnych czasów był w Pyzdrach warowny zamek książęcy i miasto otoczone było obronnymi wałami i murami, kupcy i rzemieślnicy korzystali z różnych przywilejów handlowych, a specjalne nadania i fundacje przez książąt i królów ułatwiały mieszkańcom byt i podnosiły zamożność i znaczenie miasta.
W Pyzdrach było niegdyś siedem kościołów, stara bóźnica żydowska i ewangelicki dom modlitwy. Były tu szkoły, szpitale, domy starców i kalek, różne cechy rzemieślnicze, bractwa kościelne i słynne odpusty, które ściągały do miasta rzesze pielgrzymów i gromady dziadów z całej Polski. Był tu także obraz cudami słynący, zaliczany do najstarszych cudownych obrazów na ziemiach polskich. Zrabowali i wywieźli go Krzyżacy w 1331 roku.
Powstanie miasta
Najstarsza niekwestionowana wzmianka o Pyzdrach odnotowana została w 1232 r. w Kronice Wielkopolskiej. Dotyczyła walk wielkopolsko – śląskich i wyprawy Henryka Brodatego w głąb Wielkopolski.
Pyzdry, położone nad brzegiem Warty, po raz pierwszy w źródłach jako miasto wspominano w 1257 r. Pyzdry prawo lokacyjne zawdzięczają wielkopolskiemu księciu Bolesławowi Pobożnemu. Miasto było lokowane jako własność książęca, prawdopodobnie przed 29 listopada 1257 r.
Tajemnicza nazwa
W starych aktach i kronikach łacińskich Pyzdry wymieniane są jako Pyzdor, Piysdir, Pisdri, Pizdra. Mimo różnych domysłów i naukowych dociekań, do dziś trudno jest jasno sprecyzować pochodzenie nazwy miasta. Najpewniej nazwę tę należy wiązać z łacińskim słowem pistrinum, określającym młyn poruszany stąpaniem. Młyny występują w najstarszych dokumentach jako częste przedmioty umów i sprzedaży, samo miasto lokowane nad rzeką z pewnością sprzyjało rozwojowi tej gałęzi rzemiosła.
Herb i pieczęć
Zasadniczym elementem w dziejach samorządu miejskiego była m.in. pieczęć z wizerunkiem herbu. W rysunku na pieczęci starano się udokumentować fakt nadania praw miejskich, ich fundatora lub świętego patrona. Była to duża - majestatyczna pieczęć używana do opatrywania ważnych dokumentów miejskich.
Aktualny herb Pyzdr, zatwierdzony uchwałą Rady Miejskiej 8 lutego 1992 r., odtworzony został na podstawie XIV-wiecznej pieczęci, na której umieszczono scenę uposażenia lokowanego miasta książęcą winnicą przez Bolesława Pobożnego. Tak więc herb przedstawia księcia Pobożnego i dwie towarzyszące mu postaci, które trzymają gałązki winorośli.
Jak przystało na stare wielkopolskie miasto, w Pyzdrach były dwa obszerne place - Wielki Rynek i Świńskie Targowisko - na których odbywały się sławne na cały świat pyzderskie jarmarki. Pod miastem na rzece Warcie były dwa mosty, a za rzeką rozległe bory i lasy do miasta należące. Było tu niegdyś bractwo strzeleckie "króla kurkowego", był słynny chór kościelny, sławna orkiestra i ochotnicza straż ogniowa. Był też starożytny ratusz, co się kilka razy spalił. Czego się w tych Pyzdrach nie znachodziło!
W dawnych czasach to nawet cioty i czarownice w Pyzdrach bywały, przez co były na rozstajnych drogach ogniem palone. Należy tu jeszcze nadmienić, że jako miasto "Jego Królewskiej Mości", Pyzdry miały swój własny herb z koroną i do dziś są... "na mapie".
Pyzdry są sławne nie tylko ze swej chlubnej i historycznej przeszłości, lecz także i ze swej pięknej i przystojnej nazwy. Takiej nazwy żadne miasto w Polsce nie ma. Są podobne, ale nie takie rodzime i tak zacnie brzmiące.